Beloerd en bezwangerd: Britse agenten hadden seks met vrouwen die ze bespioneerden

Op de foto: agent ‘Bob Robinson’ in zijn undercoverrol als activist.

Je weet dat je een best aantrekkelijke vent bent en niks vind je zo leuk als een vrouw aan de haak slaan – daar krijg je dan nooit genoeg van. En als je daarvoor liegen moet? Ach, dat draagt alleen maar bij aan de kick. Een psycholoog zou misschien zeggen dat je een antisociale persoonlijkheidsstoornis hebt, wat inhoudt dat je weinig tot geen respect hebt voor sociale regels en de rechten van anderen. Kortom, je geweten is niet je sterkste punt. Zo’n man is dr. Robert Lambert, nu de 70 voorbij en gepensioneerd wetenschappelijk medewerker van de St. Andrews University in Schotland.

In 1984 begint Lambert onder een valse identiteit – ‘Bob Robinson’ – een relatie met een vrouw die in 2013 in een perspublicatie zal opduiken als ‘Charlotte’ en die tegenwoordig bekend is als ‘Jacqui’. Zij is in 1984 22 jaar en een gedreven actievoerder voor dierenrechten. Denk dan niet alleen aan leuzen zingen of met een spandoek zwaaien: sommige organisaties als de hare zijn betrokken bij sabotage, ondermijning, brandstichting en ander geweld.

{{ trans('customs.newsletter_signup.responsemsg') }}

{{ trans('customs.buttons.signup') }}

Vul een geldig emailadres in. {{ errors . email[0] }}

De Londense politie, de Metropolitan Police Service (MPS), wil graag meer weten van de plannen van dit soort militante organisaties en concentreert zich bij voorkeur op extreemlinks. Een geheim team van Scotland Yard – zo heet het hoofdkantoor van de MPS, maar het is geleidelijk de aanduiding voor de organisatie als geheel geworden – verzamelt zulke inlichtingen.

Robert Lambert werkt als undercoveragent voor deze Special Demonstration Squad (SDS). Tot circa 1989 onderhoudt hij met nog drie andere activistische vrouwen intieme banden. Interessant: de man is tegelijkertijd, in een ander compartiment van zijn leven, getrouwd en heeft twee kinderen. Zijn gezin woont in Herefordshire, 250 kilometer noordwestelijk van Londen. In de jaren 90 is hij ‘senior manager’ van genoemde geheime unit. Hij ontvangt diverse onderscheidingen voor zijn baanbrekende werk. 

Te weinig seks

Lambert is een centrale figuur in het omvangrijke spy cops-schandaal waarover sinds 2011 steeds meer naar buiten is gekomen dankzij onderzoeken door een overheidscommissie onder leiding van Sir John Mitting, een voormalig rechter. Het schandaal wordt echter vooral publiek door het journalistieke onderzoek van kwaliteitskrant The Guardian en tv-zender ITV. Begin maart van dit jaar wordt het daardoor ook opeens ‘nieuws’ in Nederland. Hier en daar zet een bureauredacteur zich aan de laptop en tikt er een opgewonden stukje over, alsof het allemaal nieuw is. In de VK woedt het schandaal ondertussen voort, hier blijft het weer stil.

Agent 'Bob' deelt volop in de emoties van het krijgen van een baby en verzwijgt ondertussen dat hij een gezin met twee kinderen heeft

Maar wat een leed gaat er schuil achter de summiere berichten. Jacqui getuigt donderdag 28 november 2024 voor de onderzoekscommissie voorgezeten door Mitting. Ze is in 1984 helemaal idolaat van genoemde ‘Bob Robinson’, a.k.a. Robert Lambert. Ze is 32 jaar en wil een kind van hem. ‘Bob’ gaat erin mee en is ook bij de geboorte aanwezig. Hij deelt volop in de emoties van het krijgen van een baby en verzwijgt ondertussen dat hij al twee kinderen heeft.

Hij weet wel te voorkomen dat zijn vaderschap geregistreerd wordt door niet te komen opdagen als Jacqui haar zoon wil aangeven. Ze zijn niet getrouwd en daardoor is ze genoodzaakt het kind onder haar eigen naam te laten inschrijven. Heel vreemd vindt ze dat niet: ‘Bob’ heeft zich altijd voorgedaan als een politieke outlaw; een radicaal en anarchist die zich uiteraard niet binden wil aan voorschriften die van staatswege zijn ingesteld.

Toch toont hij zich, hoewel hij niet bij moeder en zoon woont, een betrokken en liefhebbende vader. In 1987 beëindigt Jacqui de relatie, omdat ze niet meer uit de voeten kan met hoe Lambert in het leven staat. Hij stelt zich ongrijpbaar op en is vaak afstandelijk. Daarnaast getuigt ze dat hij haar steeds meer verwijten ging maken – ‘te weinig seks’ – en zo kennelijk zelf het einde al aan het voorbereiden was. Geregeld is hij wekenlang onbereikbaar: hij doet hoveniersklussen of bezoekt zijn demente vader in Cumbria, 500 kilometer naar het noorden. 

“Hij leek er kapot van,” aldus Jacqui over het einde van de relatie. In 1988 vertelt ‘Bob’ haar en de andere drie vrouwen dat hij naar Spanje moet vluchten omdat de politie op het punt staat hem te arresteren vanwege criminele activiteiten tijdens agressieve campagnes voor dierenrechten. In werkelijkheid stopt hij zijn undercoverwerk om manager te worden op zijn afdeling. Vier à vijf jaar is de maximale periode dat de SDS agenten undercover laat opereren.

Zo verdwijnt hij volledig uit het leven van Jacqui en hun zoon, tot zij in 2012, 24 jaar later dus, in de krant Daily Mail een foto van Robert Lambert ziet. Uit het bijbehorende artikel begrijpt ze dat hij voorheen undercoveragent was; binnen 24 uur vindt ze uit waar hij woont en werkt. “De ontdekking was traumatiserend,” getuigt Jacqui. “Ik ben in therapie, maar mijn leven is geruïneerd. Eigenlijk heb ik geen leven meer.” 

Haperend geheugen

De geleerde heer Robert Lambert zelf verschijnt op 3 december 2024 voor de commissie. Een gedistingeerde, maar onzekere, aangeslagen en grijze meneer, onvergelijkbaar met de zelfingenomen lachende, ijdele charmeur van de jaren 80. Hij werkte van 1977 tot 2003 bij de Metropolitan Police, en vanaf 1980 bij de Special Demonstration Squad, de top-geheime unit.

Hij geeft toe dat twee van de vier vrouwen met wie hij van 1984 tot circa 1988 intiem was, nooit zouden hebben ingestemd met seks als ze hem als undercoveragent hadden gekend en niet als medestrijder. Hoe kijkt hij op zijn eigen handelen terug, wil de onderzoekscommissie weten. Dr. Lambert geeft geen duidelijk antwoord. Hij spreekt aarzelend, laat stiltes vallen en zegt herhaaldelijk dat zijn geheugen hem in de steek laat.

“Ik heb mijn meerderen ingelicht toen ik wist dat er een kind op komst was,” zegt hij, implicerend dat hij handelde met instemming. “Ze hebben niet echt duidelijk gezegd of ik door kon gaan op de manier waarop ik te werk ging. De opdracht was: vriendschappen aanknopen. De twee relaties die ik in 1984 begon (met Jacqui en een Greenpeace-activiste die ‘CTS’ wordt genoemd, red.) waren een onbedoeld gevolg van de vriendschapsbanden die ik diende op te bouwen.”

De ondervrager: “Dacht u destijds aan het welzijn van Jacqui, die u intussen zo diepgaand misleidde?”

Lambert: “Dat zeker wel. Gedurende de zwangerschap en ook daarna heb ervoor gezorgd dat ze zich goed voelde en gelukkig was. Ik dacht aan haar welzijn, ja.”

Excuses en woede daarover

Decennialang ging Scotland Yard dus zijn gang met deze uit de hand lopende undercoverpraktijken; Robert Lambert was lang niet de enige. Geen leidinggevende die ingreep, geen klokkenluider die zich meldde. Pas in 2011 kwamen de eerste publicaties los, toen enkele vrouwen het dubbelleven van ex-geliefden ontdekten en onthulden. In 2015 gelastte Theresa May, de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken, een officieel en onafhankelijk onderzoek naar de kwestie van de spy cops.

Dat sleept zich nu dus al tien jaar voort en dat komt ook doordat niet iedereen overtuigd is van het nut en de noodzaak van het onderzoek. Sommige critici vinden dat vandaag de dag alles wat vroeger heel normaal werd gevonden, langs de morele meetlat gelegd wordt. Voor je het weet, sta je tegenwoordig voor een tribunaal als je ooit in een overmoedige bui een hand op een aantrekkelijk achterste hebt gelegd, zo is het idee. 

De commissie van Sir John Mitting die onderzoekt of verantwoordelijken bij Scotland Yard niet hadden moeten ingrijpen en of infiltratie in deze maatschappelijke organisaties überhaupt wel gerechtvaardigd was, vordert daardoor maar langzaam met haar werk en lijkt voorlopig nog niet klaar. De hoogste baas van Scotland Yard, Sir Mark Rowley, heeft de misleide vrouwen vorig jaar zomer echter al excuses aangeboden.

Zijn woordvoerder noemde de seksuele relaties van undercoveragenten ‘beledigend, bedrieglijk, manipulatief en fout’. The Met, zoals de Metropolitan Police Service kortweg genoemd wordt, gaf toe dat leidinggevenden van de SDS de seksuele relaties hadden moeten voorkomen of stoppen. Dat dat niet gebeurde, zou te wijten zijn aan een toen heersende, diepgewortelde cultuur van seksisme en vrouwenhaat binnen de politie.

Dat zijn nogal grote woorden en daar is niet iedereen blij mee. Zoals ex-agent Trevor Morris. Hij noemt de excuses van Rowley ‘schandelijk’ en ‘onaanvaardbaar’. Zelf infiltreerde hij tussen 1991 en 1995 in de Anti Nazi League (ANL) en in een extreemlinkse groepering genaamd Socialist Workers Party (SWP). Als ‘Bobby Lewis’ had hij een jaar lang een seksuele relatie met Bea, een jonge moeder, en een onenightstand met een andere activiste, Jenny.

Beide vrouwen getuigen bij Mitting en de zijnen dat Morris’ gedrag intrusive (opdringerig) was, degrading (vernederend) en moreel volstrekt fout. Bea vertelt dat ze als jonge, onzekere vrouw in 1992 niet tegen deze tactieken opgewassen was. Ze voelde zich na ontdekking van de waarheid over ‘Bobby’ in 2019 getraumatiseerd en wilde niet meer in een land wonen waar de overheid het zich veroorloofde op een dergelijk slinkse manier haar leven binnen te dringen. Ze verliet het Verenigd Koninkrijk in 2020. 

'Ik was diep undercover, het was mijn tweede leven en ik leefde dat leven. Ik kon niet anders en ik weiger het als fout te zien'

Trevor Morris verschijnt op 2 augustus 2024 voor de commissie. Hij ziet er verbolgen uit en bijt van zich af, als eerste van de ondervraagde betrokkenen. Heeft Scotland Yard-baas Rowley zélf in het veld gewerkt? Weet hij wat het is om dit undercoverwerk te doen en maandenlang je gezin niet te zien? Kent hij de stress van dit werk? Vast niet, meent Morris. “Ik was diep undercover, het was mijn tweede leven en ik leefde dat leven. Ik kon niet anders en ik weiger het als fout t

Van de 25 agenten van wie bekend is dat zij tijdens een undercovermissie intieme relaties aanknoopten, zijn er twee vrouw. De ene ‘leefde haar tweede leven’ in 2006 door de nacht door te brengen met een milieuactivist die zij bespioneerde. ‘Lynn Watson’ (haar echte naam kwam niet in de publiciteit) draaide vijf jaar actief mee in radicale groeperingen die we nu ‘klimaatactivistisch’ zouden noemen. 

Interessant is ook het verhaal van de andere vrouw, ‘Christine Green’. In de jaren 90 werd zij als agente intiem met de in Groot-Brittannië bekende dierenrechtenactivist Tom Frampton, maar na enige tijd kreeg ze wroeging en vertelde hem de waarheid. Nadat haar missie ten einde kwam, in 1999, zetten de twee de relatie voort. Ze zou sindsdien met hem samenleven in afgelegen streken in Cornwall en later Schotland.

Helemaal genadeloos in hun misleiding waren dus niet alle 25 agenten die nu onder vuur liggen. Agent Jim Boyling begint een seksuele relatie met activiste ‘Rosa’ in 1999 en verwekt bij haar als ‘Jim Sutton’ twee kinderen. In 2000 verdwijnt hij plotseling uit Rosa’s leven, maar in 2001 keert hij terug en bekent dat hij undercoveragent was. Rosa gaat door met Jim, maar helaas wordt dat geen happily ever after. Volgens Rosa’s getuigenis isoleerde hij haar van vrienden en familie en wilde hij controle over al haar doen en laten. Zij vlucht en duikt onder. 

Wie alles naleest wat nijvere journalisten en juridisch geschoolde commissieleden naar boven hebben weten te krijgen, staat met de oren te klapperen. Want het is niet misselijk wat er is gebeurd. Het zijn geen fijne verhalen. Aan de andere kant: wat zouden we zélf gedaan hebben als we in zo’n situatie waren gebracht? Heeft de van zich afbijtende undercover agent Trevor Morris niet een beetje gelijk? Anders gezegd: de agenten hadden helemaal zo’n opdracht niet moeten krijgen. De verantwoordelijkheid voor het uit de klauwen lopen, ligt – op z’n minst deels in elk geval – bij hun meerderen. Die konden de verkregen informatie maar wat goed gebruiken en lieten de situatie daardoor voortbestaan. Verblind door ambitie, door domheid of door een combinatie van die twee.

Misschien dat de Nederlandse media er weer bovenop springen als de commissie-Mitting haar slotrapport uitbrengt. Dat zal, naar het zich laat aanzien, vernietigend zijn voor de MPS, de Home Office (te vergelijken met Binnenlandse Zaken) en de binnenlandse veiligheidsdienst MI5. 

Namen van overleden kinderen

De 139 infiltranten – van hen zijn de namen bekend, het waren er waarschijnlijk meer – droegen de namen en identiteit van overleden kinderen, opgeduikeld uit de archieven van de burgerlijke stand. Dat leverde de ‘backoffice’ van de Special Demonstration Squad van Scotland Yard bijvoorbeeld authentieke geboortecertificaten op. 

De agenten brachten om en nabij de vier jaar door in de clubs die ze bespioneerden, zich gedragend als gelijkgezinden. Ze verzamelden informatie over het persoonlijke leven van degenen op wie ze zich richtten. Dat betrof bankrekeningen, paspoortnummers, adressenboekjes, notulen van vergaderingen, maar net zo goed seksuele voorkeuren. 

Zoals in Netflix-hit Undercover

In de Lage Landen doen politie en geheime diensten ook undercoveroperaties. En het zou natuurlijk een illusie zijn te denken dat wij hier veel keuriger en gewetensvoller te werk gaan dan de Britten. Bekend is dat de organisatie van de Don van het Zuiden, drugsbaron Janus van Wesenbeeck, aan het begin van deze eeuw doelwit was van zo’n vergaande operatie. Twee Belgische agenten (Billy en Nina, niet de echte namen) gingen vriendschappelijke relaties aan met mensen rondom Janus om zo zicht te krijgen op zijn criminele organisatie. De Netflix-serie Undercover is hier losjes op gebaseerd. In seizoen 1 betrekken twee agenten, gespeeld door Tom Waes en Anna Drijver, een stacaravan op het vakantiepark waar Ferry Bouman (Frank Lammers) en consorten verblijven. In die serie zet Drijver opzichtig haar charmes in, het is onbekend of de vrouwelijke Belgische agente ‘Nina’ dat ook heeft gedaan en zo ja, hoe ver ze is gegaan.

Leverde undercoveragent Volkerts wapen?

De AIVD zet geregeld agenten in om te infiltreren bij de meer radicale milieuactivisten. In de podcastserie Vriend van Volkert zet een redacteur van onderzoeksjournalistiek radioprogramma Argos uiteen hoe de moordenaar van Pim Fortuyn zijn wapen – een Star Firestar –hoogstwaarschijnlijk kreeg van een man die voor de AIVD was geïnfiltreerd in de organisatie Milieu-Offensief, waar ook Volkert van der G. aan verbonden was. De politie wist eerst niet dat deze man, Paul Molhoek (zijn echte naam) informant was, maar begon dat in de periode na de moord te vermoeden. “Politie en inlichtingendienst, dat zijn gescheiden werelden,” aldus de redacteur. Overigens gaat het nog altijd om weliswaar sterke vermoedens; weinig is te bevestigen in de schimmige wereld van de undercoverpraktijken.

Bronnen: NOS, de Volkskrant, The Guardian, NRC, www.met.police.uk, vprogids.nl, Vriend van Volkert (podcast).