De miljardensmokkel van exotische dieren vanuit Zuid-Amerika

De Surinaamse vogeltjes waren verpakt in een aantal opengeknipte tandpastaverpakkingen, toen de douane in dat land een smokkelaar in oktober 2021 op heterdaad betrapte. Het ging om in totaal 33 vogels, die de man naar ons land probeerde te smokkelen. De exotische vogels overleefden de poging om ze naar Nederland te brengen niet.

Het illegaal vervoeren van dit soort vogeltjes is geen incident. Er is een levendige handel en smokkel van vinkachtige vogeltjes, zogenaamde twatwa’s, waarmee door Surinamers een populaire hobby wordt bedreven: die van zangwedstrijden met vogels, die binnen een afgebakend aantal minuten een aantal riedeltjes moeten zingen. De winnende vogels brengen de oudere Surinaamse mannen die zich ermee bezighouden prestige en status.

{{ trans('customs.newsletter_signup.responsemsg') }}

{{ trans('customs.buttons.signup') }}

Vul een geldig emailadres in. {{ errors . email[0] }}

In Paramaribo lopen zij op straat rond met kooitjes met de vogels, om ermee te pronken, zoals met dure horloges. Het bezit van een troep van deze vogeltjes kan een kapitaal vertegenwoordigen. Dat kan oplopen tot in de tonnen aan euro’s. Er zijn zelfs hobbyisten die leningen afsluiten om de vogeltjes te kunnen kopen en trainen, en er zo op gokken dat ze meer waard worden.

Op elkaar gepropt

Hoewel het voor de leek maar om een paar dooie vogeltjes lijkt te gaan, zit er veel meer achter de vondsten die de douane doet als het gaat om exotische, beschermde diersoorten. Nederland is vaker de eindbestemming of een doorgangshuis voor de smokkel van zeldzame vogels, maar ook voor andere dieren uit het wild.

In december 2021 werd op Schiphol een Russische vrouw aangehouden, met in haar koffer 145 reptielen en amfibieën. Ze zaten in bakjes op elkaar gepropt. Ze was op doorreis vanuit Mexico, op weg naar haar moederland.

De aanhouding van de vrouw was onderdeel van een actie van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. Die nam in samenwerking met de douane en de politie in totaal 647 levende vogels, reptielen en amfibieën in beslag.

Bij een handelaar uit Gelderland werden 470 illegaal ingevoerde vogels aangetroffen. Op een vogelmarkt vond men een aantal vogels dat niet op een legale manier was gekweekt, maar in het wild gevangen. Ook op internet wordt er in de vogeltjes gehandeld.

Op een bekende vogelhandel-website zijn advertenties geplaatst door Nederlandse en Belgische liefhebbers. Het is een exclusieve nichemarkt voor zeldzame vogels. Het gaat om soorten met namen als de eerdere genoemde twatwa’s, picolets, of de Braziliaanse Blauwe Bisschop. De prijzen lopen op de site uiteen van 9 euro, tot 150 euro per vogeltje. De douane vindt ook regelmatig gekko’s uit Latijns-Amerika, die op Nederlandse reptielenmarkten worden verhandeld.

Ook zijn er al eens complete hoorns van neushoorns aangetroffen, en levende papegaaien met hun snavels getapet in lege colaflessen. En de Taiwanese douane hield een vrouw aan die 45 eieren van een zeldzame papegaaiensoort warm probeerde te houden in haar bagage, reizend vanuit Paraguay, met een overstap op Schiphol.

De Voedsel- en Warenautoriteit noemt de handel in illegale dieren, en in dierlijke producten, een aanzienlijke vorm van criminaliteit, waarin internationaal veel meer geld omgaat dan vermoed: “Wereldwijd gaan er miljarden in om.” Jaarlijks verdienen criminelen wereldwijd zo’n 19 miljard euro aan illegale handel in beschermde plant- en diersoorten, bevestigt de douane.

De online-handel in de beschermde diersoorten neemt ook steeds meer toe. Veel producten gaan naar China. Natuurorganisaties zijn daarom met bedrijven als Alibaba overeengekomen dat hun platforms niet meer beschikbaar zijn voor handel in wilde dieren. In 2008 verboden Alibaba en zijn Chinese dochteronderneming Taobao al de handel in onderdelen en producten van olifanten, tijgers, beren, neushoorns, schubdieren, zeeschildpadden en haaien.

In december 2021 werd op Schiphol een Russische vrouw aangehouden, met in haar koffer 145 reptielen en amfibieën. Ze zaten in bakjes op elkaar gepropt.

Nu de smokkel zich ook steeds meer verplaatst naar sociale media-platforms, hanteren Baidu (de grootste Chinese zoekmachine) en sociale media-gigant Tencent ook een nultolerantie-beleid tegen de online-handel in bedreigde dieren.

Dit jaar werd duidelijk dat de smokkel van de zeldzame diersoorten een veel grotere omvang heeft dan eerder werd gedacht. Om die reden zijn de straffen voor het smokkelen van beschermde diersoorten de laatste jaren ook flink toegenomen. De 36-jarige Rus Kirill Kravchenko kreeg in Brazilië elf jaar gevangenisstraf opgelegd, nadat hij in juni 2021 in zijn hotel was aangehouden met 320 zeldzame reptielen en kikkers in zijn koffer. Het was zijn bedoeling geweest deze via Paraguay het land uit te smokkelen.

De gevangenisstraf kwam niet zomaar uit de lucht vallen. In januari van hetzelfde jaar was hij op de luchthaven van São Paolo al voor de tweede keer gepakt met in zijn bezit 294 van dit soort dieren. 

De eerste keer dat Kirill betrapt werd met zijn handel, was ook in Nederland. De douane op Schiphol nam toen 26 adders bij hem in beslag van een bijzondere soort, 11 hagedissen en 16 kikkers. Hij was met zijn buit op dat moment vanuit Brazilië onderweg naar Rusland. Hoewel er na Kirills arrestatie even geen inbeslagnames van exotische dieren meer volgden in Brazilië – Kirill was kennelijk een belangrijke speler - bleef dat wereldwijd wel het geval. 

Ernstig bedreigd

Uit recent onderzoek, uitgevoerd door een internationale dierenwelzijnsorganisatie, blijkt waarom de smokkelroute voor exotische dieren ongeveer parallel loopt aan die van cocaïne uit Midden- en Zuid-Amerika. Het zijn namelijk zo’n zeven landen op dat continent die in de top 20-lijst van landen staan met de meeste biodiversiteit: Brazilië, Colombia, Mexico, Peru, Ecuador, Venezuela, en Bolivia.

Die verscheidenheid aan flora en fauna wordt volgens de beschermers van de natuur in die landen ernstig bedreigd. Van bijna alle diersoorten zijn de aantallen daar in de laatste 50 jaar enorm teruggelopen. Meer dan wereldwijd het geval is. Oorzaken hiervoor zijn onder meer de klimaatverandering, het verdwijnen van de natuurlijke habitat voor veel dieren op het Amerikaanse continent, maar ook de exploitatie van dieren.

De onderzoekers stelden vast dat het smokkelen van dieren uit het wild vaak via traditionele, koloniale routes verloopt. Dat verklaart ook waarom het regelmatig exotische vogels zijn die vanuit Suriname naar Nederland worden vervoerd. Naast de aangetroffen vogels in tandpastaverpakkingen, werden de dieren door de douane ook teruggevonden in toiletrollen, en in haarrollers in de bagage. 

De handelaren in Europa kopen de dieren op bij stropers in de landen van herkomst, om die vervolgens door tussenpersonen te laten smokkelen. Europese overheden geven aan dat de smokkelaars ook gebruikmaken van legale bedrijven, om de exoten ongezien naar andere landen te vervoeren. Dat gebeurt dan vaak ongezien en op grotere schaal, via scheepscontainers.

De Nederlandse en Surinaamse douanediensten zijn inmiddels wel behendig geworden in het onderscheppen van de dieren, omdat ze weten dat ze worden gesmokkeld. Daarom zijn de smokkelaars in sommige gevallen inmiddels overgeschakeld op de route vanuit Frans-Guyana (het buurland van Suriname), naar Frankrijk. Een aanwijzing hiervoor was de inbeslagname op het Parijse vliegveld Orly van vier zogenaamde zwartkopzaadkrakertjes, die door natuurorganisaties worden aangemerkt als een bedreigde vogelsoort. Ze waren afkomstig uit Suriname.

De autoriteiten lopen wel tegen een probleem aan bij de aanpak van dit soort dierensmokkel. De wetgeving als het gaat om beschermde diersoorten is niet in alle landen hetzelfde. Soms kunnen overtreders alleen worden aangeklaagd voor dierenmishandeling. Men vermoedt dat er maar een topje van de ijsberg in beslag wordt genomen. Er is simpelweg te weinig capaciteit voor de opsporing van de beschermde diersoorten, en er wordt te weinig prioriteit aan gegeven. 

De douane op Schiphol kreeg een sneer te verwerken op dat gebied. Dat gebeurde nadat bij een undercoveroperatie door de natuurbeschermingsorganisatie Earth League International (ELI) werd ontdekt dat Schiphol ook een favoriete luchthaven was voor het smokkelen van gestroopte jaguars vanuit Suriname, door etnische Chinezen in dat land.

De informanten die men hierover sprak, gaven aan dat de controles op Schiphol tekortschieten. De bagage die wordt overgebracht naar een volgende vlucht gaat namelijk niet nog eens door een röntgenscanner, zoals in de VS. “Op dat gebied is Schiphol erg laks, zodat we zeker weten dat we jaguartanden op die manier via Amsterdam makkelijk in China kunnen krijgen.”

Jaguar als statussymbool

Die jaguar leeft in de jungle van Suriname en wordt ook wel ‘de koning van het bos’ genoemd, omdat hij geen natuurlijke vijanden heeft. Het zijn ook goede zwemmers en klimmers. Jaguars staan als beschermde diersoort op de zogenaamde rode lijst van de Internationale Unie voor de Dierenbescherming (IUCN), wat betekent dat het verboden is om op ze te jagen, of ze te verstoren. Wereldwijd leven er nog maar zo’n 173.000 jaguars, en dat aantal blijft afnemen. 

Het verhandelen van de huid, de vacht, de botten, de poten, het vlees en de tanden van de jaguar is commercieel aantrekkelijk. Vooral vanuit Azië is er een grote vraag naar. Omdat de lichaamsdelen van de jaguar als statussymbool gelden, maar ook omdat men denkt dat men zo de vermeende kracht van de jaguar kan overnemen. 

In Paramaribo liggen de tanden van de jaguar bij diverse juweliers in het zicht te koop, terwijl het product in het land illegaal is. Op de jaguars wordt in het land niet per se gericht gejaagd, ze worden vooral gedood bij toevallige ontmoetingen. Bijvoorbeeld als ze koeien aanvallen van boeren, die om die reden niet begrijpen dat de roofkatten een beschermde status hebben. Ook al omdat de verkoop van zo’n gedood dier je in Suriname een jaarsalaris kan opleveren.

Er is daarom in Suriname een ‘Operatie jaguar’ opgezet. Die richt zich op het trainen van wild life-rangers en handhavers. Ook wordt er geëxperimenteerd met het trainen van speurhonden bij het opsporen van wilde dieren in koffers, dozen en tassen. 

Wereldwijd leven er nog maar zo’n 173.000 jaguars. Het verhandelen van de vacht, de botten en de tanden van de jaguar is commercieel aantrekkelijk.

Bij de douane op Schiphol lopen specialisten rond die exotische, beschermde dieren weten te herkennen. Want dat is niet altijd makkelijk. Als douaniers niet meer weten wat ze voor zich hebben, kunnen zij deze ‘vraagbaken’ inschakelen. Een voorbeeld hiervan was een man uit Zuid-Afrika bij wie in de dubbele bodem van zijn koffer twintig leguanen en vijf zogenaamde brilkaaimannetjes werden aangetroffen, allemaal nog in leven.

De douaniers dachten in eerste instantie op een scanner skeletjes te zien. Maar toen ze de koffer opnieuw scanden waren de skeletten van vorm veranderd. In de verhoorkamer waren de medewerkers daarna stomverbaasd over wat ze vonden. In dit soort gevallen doet de douane de zaak over aan de al genoemde Voedsel- en Warenautoriteit. Die draagt de zaak eventueel weer aan bij het Openbaar Ministerie, die het dossier voor de rechter brengt. De dieren worden naar een opvang gebracht. 

In 2019 tekende Schiphol, als een van de eerste luchthavens ter wereld, de zogenaamde Buckingham Palace-verklaring. Daarin legden honderd partijen uit de transportsector met elkaar vast dat ze hun best gingen doen de illegale handel in beschermde dier- en plantensoorten aan te pakken. Schiphol werkt hiervoor samen met andere luchthavens, zoals die op de Galapagoseilanden, maar ook die in Kenia, Zweden en Griekenland.

Ze doet dit omdat smokkelaars vaak via meerdere vliegvelden reizen, met een plek van vertrek, een overstap en een aankomst. Door samen de gegevens over die vluchten te analyseren, hoopt men de smokkelaars te kunnen betrappen. Als gezien wordt dat bepaalde dieren via specifieke routes worden gesmokkeld, kan men de douane op die locaties vragen de bagage beter te checken. Zo moet het ook lukken om de beschermde dieren die de smokkelaars vaak levend vervoeren, nog te redden.

Is aanpak dierensmokkel een papieren tijger?

Uit onderzoek blijkt dat de smokkel van beschermde diersoorten te weinig prioriteit krijgt en er te weinig capaciteit voor wordt vrijgemaakt. In Nederland vindt die smokkel vooral via Schiphol plaats. Doen de douane, Schiphol en de KLM te weinig om de smokkel van de exotische dieren tegen te aan? 

De douane is in Nederland verantwoordelijk voor de controles op smokkel van zogenaamde exoten. Een woordvoerder laat weten dat ze ‘aandacht’ heeft voor de smokkel van wilde planten en dieren, waaronder de smokkel van producten van ‘grote katachtigen’, zoals de jaguar in Suriname. Maar ze stelt dat het aantal vondsten hiervan op de luchthaven ‘beperkt’ is. 

Wel kan ze een voorbeeld uit 2023 geven van een zending vanuit Peru die bestond uit een kistje en 18 pijpjes die waren bekleed met de huid van katachtige. Na onderzoek bleek het om de huid van een jaguar te gaan. “Omdat het om een beschermde diersoort ging, zijn deze goederen in beslag genomen,” laat de douane weten. 

Minder zichtbaar

De douane erkent dat Schiphol voor dierensmokkel wordt gebruikt. Dat ligt volgens de dienst in de lijn der verwachtingen, gezien de omvang van Schiphol en de logistieke routes. “Smokkelaars op diverse terreinen maken vaker gebruik van overstappen op internationale luchthavens om de oorspronkelijke herkomst van smokkelwaar minder zichtbaar te maken.”

De woordvoerder spreekt tegen dat er niet wordt gecontroleerd bij dit soort overstappen: “Die controles vinden ook plaats op de bagage van reizigers in transit. Daarbij wordt ook gecontroleerd op smokkel van bedreigde planten en dieren. Een deel van die controles gebeurt door het scannen van de bagage, buiten het zicht van de reiziger.” In 2023 werd in de bagage van een reiziger uit Suriname een dode brulaap gevonden, die werd ontdekt door een scan. 

Het karkas van de brulaap werd in beslag genomen. De reiziger had de dode aap meegenomen om thuis op te eten met familie. De douanewoordvoerder: “Hij was zich er niet van bewust dat je dode dieren of vlees van dieren niet zomaar mee mag nemen.”

Zerotolerance

De luchthaven Schiphol zelf geeft aan dat ze een zerotolerance beleid heeft als het gaat om de smokkel van wilde dieren: “We trainen onze medewerkers om signalen van smokkel te herkennen en te melden, en we vergroten het bewustzijn via campagnes. Door medewerkers en het publiek bewust te maken, streven we ernaar het aantal meldingen van verdachte gevallen te verhogen en het smokkelen van illegale wild life te ontmoedigen.”

De KLM laat weten dat ze geen exotische dieren vervoert voor privépersonen: “Wij accepteren alleen transportaanvragen van erkende dierentuinen en instanties die bijdragen aan het behoud van diersoorten.” Ze meldt dat ze zich strikt houdt aan het zogenaamde CITES-verdrag, dat de internationale handel in bedreigde dier- en plantensoorten verbiedt.

“Voor iedere zending controleren wij de documentatie, gezondheidspapieren en de verpakkingsvoorschriften. Elke transportaanvraag voor exotische dieren moet bij Air France KLM goedgekeurd worden door een daarvoor gespecialiseerde collega, anders kan het transport niet bevestigd worden. Verder wordt gebruik gemaakt van een checklist waarbij onder andere gelet wordt op of de juiste vergunning aanwezig is en of de beschrijving en het aantal dieren in overeenstemming met de boeking is.”

De partijen geven niet aan hoe effectief de nieuwe maatregelen tot nu toe zijn geweest. Daardoor is niet duidelijk of de maatregelen echt werken, of dat het om papieren tijgers gaat.