MISDAADCOLUMN: Veroordeelde criminelen die tot in den treure hun onschuld blijven uitschreeuwen

Sommige veroordeelde criminelen blijven tot in den treure hun onschuld uitschreeuwen, hoe overweldigend het bewijs tegen hen ook is. Willem Holleeder? Die weet van niets en is volgens hemzelf erin geluisd door zijn zus Astrid. Louis H.? Ondanks meerdere getuigenverklaringen blijft de Hells Angel beweren dat hij onschuldig is aan de moord op Corine Bolhaar en haar twee kinderen. En zo zijn er nog talloze voorbeelden. Maar één man spant de kroon: Ernest Louwes, de boekhouder die in 2004 werd veroordeeld voor de moord op de Deventer weduwe Jacqueline Wittenberg.

Al bijna twintig jaar houdt Louwes journalisten, advocaten, rechters en rechercheurs bezig. Alsof zij niets beters te doen hebben. Maar voor hem is er maar één belanghebbende in deze zaak: Ernest Louwes zelf. Geen enkele uitspraak, geen enkele afwijzing brengt hem aan het twijfelen. Telkens weer duikt er een zogenaamd ‘nieuw’ feit op, een minuscuul detail waarmee het grote publiek opnieuw aan het twijfelen kan worden gebracht. Het laatste wapenfeit? Een verzoek om de DNA-monsters vrij te geven voor nieuw onderzoek. Maar ook dit werd door de rechter van tafel geveegd. Toch zal Louwes niet opgeven. Hij blijft procederen, blijft strijden. Waarom?

Niet alleen is dat vermoeiend, het is ook psychologisch fascinerend. Er is namelijk veel onderzoek gedaan naar criminelen die koste wat kost hun onschuld blijven volhouden. Waarom geloven sommigen zo hard in hun eigen leugens? Een van de bekendste verklaringen is de cognitieve dissonantie. Het brein heeft een fundamenteel probleem met tegenstrijdige overtuigingen. Niemand ziet zichzelf als een slecht mens. Maar wat als je een moord hebt gepleegd? Dan ontstaat er een pijnlijk conflict: ‘Ik ben een goed mens’ versus ‘Ik heb iemand vermoord’. Dat wringt. En omdat het eerste veel prettiger is om te geloven, begint het brein het tweede weg te redeneren. “Het was niet mijn schuld.” “Het bewijs is gemanipuleerd.” “Ik was er niet eens bij.”

Niemand ziet zichzelf als een slecht mens. Maar wat als je een moord hebt gepleegd? Dan heeft je brein een probleem en ontstaat er een pijnlijk conflict

Dan zijn er valse herinneringen. Onze hersenen werken niet als een harde schijf die objectief data opslaat. Onder invloed van stress, woede of schuldgevoel kan een herinnering zich vervormen. Zo kan iemand zichzelf uiteindelijk zó overtuigen van zijn eigen onschuld, dat hij er daadwerkelijk in gaat geloven. En dan heb je nog de échte professionals: de pathologische leugenaars. Zij liegen zo vaak en zo geraffineerd, dat ze op een gegeven moment zelf niet eens meer weten wat de waarheid is. Dit gedrag wordt vaak gekoppeld aan narcistische of antisociale persoonlijkheidstrekken. Dus een totaal gebrek aan schuldgevoel, een diepgewortelde drang naar controle en een onvermogen om het eigen ego kritisch tegen het licht te houden.

Voor sommige veroordeelden is ontkennen ook gewoon een overlevingsstrategie. Schuld bekennen betekent overgave. Het betekent ook: geen hoop, geen weg terug, geen kans op eerherstel. Maar zolang je volhoudt dat je onschuldig bent, blijft er misschien nog een sprankje hoop; een herziening, een nieuwe getuige, een onderzoeksjournalist die zich vastbijt in de zaak.  En dan is er nog de categorie psychopaten en manipulators, voor wie waarheid en leugen simpelweg niet uitmaken. Voor hen is de waarheid een instrument; buigzaam, inzetbaar als het zo uitkomt. Een handig hulpmiddel om de publieke opinie, de media of een argeloze rechter te bespelen. Schuld bekennen? Waarom zou je?

Van Willem Holleeder, die volhoudt dat hij erin is geluisd, tot Ernest Louwes, die weigert te accepteren dat de rechter niet in zijn versie van het verhaal meegaat: Nederland kent genoeg voorbeelden van criminelen die vast blijven houden aan hun eigen werkelijkheid. Maar geloven ze hun eigen leugen echt? Of is het simpelweg hun laatste reddingsboei? Misschien maakt het voor hen niet eens uit. Want als je iets maar vaak genoeg herhaalt wordt het vanzelf waar, althans, in je eigen hoofd.