De kroongetuigenkwestie: vloek of zegen?

PETER LA SERPE: SPIJT VAN ZIJN OVERSTAP

Waarom werd hij kroongetuige?

Het handelsmerk van Peter La Serpe is in eerste instantie de gewapende overval. Dat zorgt voor een reeks veroordelingen, maar daar schrikt hij niet van terug. Integendeel, de delicten worden steeds zwaarder. Tijdens zijn detentie leert hij Jesse Remmers kennen, een huurmoordenaar. Remmers is zijn ingang naar het zwaardere werk. Remmers en La Serpe worden allebei veroordeeld voor de moord op vastgoedhandelaar Kees Houtman in 2005. Na de liquidatie vlucht La Serpe eerst naar Spanje, maar als hij een aanslag heeft overleefd, wordt de grond hem te heet onder de voeten. Hij stapt in 2006 over naar justitie. Hij bekent betrokkenheid bij de moord op Houtman.

“Ik kon zomaar één van de personen zijn over wie in vijf minuten werd beslist,” motiveert hij zijn keuze.

Wat was de deal?

In ruil voor zijn verklaringen wordt de gevangenisstraf voor La Serpe gehalveerd. Van zestien naar acht jaar. La Serpe krijgt een nieuwe identiteit en uiteraard ook geld, maar hoeveel is de vraag.

Waarom ging het mis?

La Serpe voelt zich tijdens het proces gebruikt door justitie.

Dat is natuurlijk ook de hele opzet van zo’n deal, maar La Serpe is ontevreden over wat hij terugkrijgt voor zijn verklaringen, behalve dan de halvering van zijn straf. Het levert een aantal hachelijke momenten op in de rechtszaal. “Ik doe niet meer mee met dit amateurtoneel,” bitst La Serpe in 2010, tijdens het Passageproces in de justitiebunker. Het getuigenbeschermingsprogramma, waar La Serpe pas gebruik van maakt ná zijn afgegeven verklaringen, bevalt allerminst.

Hij zegt dat het een beproefde methode is van justitie. Eerst een getuige ‘leeg zuigen’ en daarna ‘zo goedkoop mogelijk dumpen’.

Het kan ook zijn dat La Serpe te hoge verwachtingen had van de deal. Dat komt namelijk vaker voor, weet Marian Husken, schrijver van het boek Deals en Dodenlijstjes. “Kroongetuigen belanden niet in een villa op een onbewoond eiland, maar eerder in een flatje in Amsterdam of Groningen, waar je weinig mensen tegenkomt,” zei Husken tegen EenVandaag. En ook het zakgeld voor een nieuw leven kan behoorlijk tegenvallen.

Husken weet zeker dat La Serpe geen miljoenen ontving. “Hij kreeg wel geld mee, maar dat waren leningen onder strenge voorwaarden. Hij moest zelfs toestemming vragen voor de boeken die hij wilde kopen.”

'Kroongetuigen belanden niet in een villa op een onbewoond eiland, maar eerder in een flatje in Amsterdam of Groningen'

Wat heeft de deal opgeleverd?

La Serpe zegt achteraf spijt te hebben van zijn overstap.

“De complexiteit van die dubbele positie heb ik schromelijk onderschat. Ik had me destijds niet gerealiseerd dat justitie zo groot zou uitpakken,” zegt hij in het boek van Husken uit 2018. Justitie kijkt een stuk positiever terug op de deal met La Serpe. Mede dankzij zijn verklaringen in het Passageproces zijn Jesse Remmers, Dino Soerel, Mohammed R. en Siegfried S. veroordeeld tot een levenslange celstraf.

NABIL B.: VERMOORDE BROER EN ADVOCAAT

Waarom werd hij kroongetuige?

Het begint voor Nabil B. met een wietplantage. Die wordt ontdekt en dan zit hij met een schuld van 80.000 euro. Omdat hij die wil voldoen via de cokehandel, sluit hij zich aan bij de bende van Ridouan Taghi. Nabil B. raakt betrokken bij liquidaties. Hij is een zogenaamde spotter, hij brengt het leven van aanstaande slachtoffers in kaart. Dat doet hij ook in 2017, maar vervolgens wordt de verkeerde vermoord: een vriend van Nabil B. Hij krijgt wroeging en laat zich met een smoes oppakken en belandt achter de tralies. Vóór hij echt zaken wil doen, laat Nabil B. een telefoon zijn cel binnensmokkelen. En dan weet hij het zeker. “Door die PGP-telefoon heb ik antwoorden gekregen waardoor ik wist dat kroongetuige worden de enige oplossing was,” aldus Nabil B. Hij zou het volgende slachtoffer zijn.

Wat was de deal?

Nabil B. heeft 41 verklaringen afgelegd die zijn verwerkt in een dossier van ruim 1500 pagina’s. Hij heeft ook zichzelf belast, voor het medeplegen van twee moorden, de voorbereiding op twee moorden en het deel uitmaken van een criminele organisatie krijgt hij twaalf jaar. Dat is heel wat minder dan 22 tot 26 jaar, de eis die hij ‘normaal gesproken’ zou horen, aldus het OM.

Waar ging het mis?

Waar niet, is een betere vraag. Dat bovenstaande details van de deal in het AD staan, in april 2018, was al niet de bedoeling. ‘Vervelend,’ noemt het OM dat. Het nieuws dat Nabil B. ging zingen lag ook al op straat. Nog geen week later werd zijn broer vermoord, terwijl zijn familie beschermd zou worden.

Een verkeerde risicoanalyse, aldus het OM, dat even later weer door het stof moet. Tot twee keer zijn er foto’s van Nabil B. opgenomen in het strafdossier van de andere verdachten.

“Wij zijn ervan geschrokken,” zei de officier van justitie op een tussentijdse zitting. “Natuurlijk van de fout die wij hebben gemaakt, maar ook dat de foto kennelijk wordt gedeeld.”

In het voorjaar van 2019 zegt Nabil B. zijn medewerking op.

Hij zou ontevreden zijn over zijn veiligheidssituatie en die van zijn familie. Dan moet het dieptepunt nog komen. Derk Wiersum, de advocaat van Nabil B., wordt in september 2019 vermoord. Er volgt een zoektocht naar een nieuwe advocaat die leidt tot het duo Peter R. de Vries als adviseur en Peter Schouten als advocaat. Volgens het tweetal is het OM akkoord en volgen er gesprekken met Nabil B. Die is enthousiast, maar dan trekt het OM zich terug. “Gelet op de uitdrukkelijke wens van de kroongetuige en diens bijzondere omstandigheden is door het OM serieus bekeken of met de misdaadjournalist een overeenkomst zou kunnen worden gesloten. Deze verkenning heeft uiteindelijk geleid tot de conclusie dat zo’n overeenkomst niet mogelijk is,” aldus het OM in een persbericht.

Eind mei verklaart Nabil B. tijdens een zitting van het Marengoproces geen vragen meer te beantwoorden (iets dat hij als kroongetuige verplicht is), zolang zijn eis niet wordt ingewilligd. Hij zit nu zonder rechtsbijstand. Wordt ongetwijfeld vervolgd...

Nabil B. heeft justitie flinke troeven gegeven, maar heeft voor de deal een hoge prijs betaald

Wat heeft de deal opgeleverd?

Dat is nog onduidelijk want het proces is nog in volle gang. Taghi zit inmiddels vast, het is de bedoeling dat hij opdraait voor acht moorden en nog eens vier pogingen daartoe. Daarnaast staan er nog zestien verdachten terecht in het Marengo-proces, dat in augustus wordt vervolgd. Nabil B. heeft justitie flinke troeven gegeven, maar wat de opbrengst ook wordt: met de dood van zijn broer én zijn advocaat is voor de deal met Nabil B. een hoge prijs betaald.

FRED ROS: VERKLARINGEN OP STRAAT

Waarom werd hij kroongetuige?

Fred Ros, alias de moordmakelaar, is veroordeeld tot een celstraf van liefst dertig jaar, onder meer voor zijn aandeel in de moord op kroegbaas Thomas van der Bijl. Geen aangenaam vooruitzicht, bedenkt hij in 2013. Op dat moment heeft hij zeven jaar detentie achter de rug, hij besluit over te lopen naar justitie.

Wat was de deal?

In ruil voor zijn verklaringen wordt de gevangenisstraf teruggebracht tot vijftien jaar. Justitie is dolblij met de deal.

“De getuige met wie de overeenkomst is gesloten kan uit eigen wetenschap belastend verklaren over de rol van opdrachtgevers,” zegt de advocaat-generaal in 2014 tijdens het Passageproces.

Waarom ging het mis?

Het kamp-Ros begrijpt er in 2016 helemaal niks van. Zoals afgesproken heeft Ros allerlei verklaringen afgelegd, maar nu er twee derde van zijn straf is verstreken, komt hij toch niet vrij. Hij moet opeens wachten tot het einde van het Passageproces, een optie die niet ter sprake is gekomen bij de onderhandelingen. “Ik snap niet dat hij vast moet blijven zitten tot het eind, als nu al bekend is wat de eis van het OM wordt,” zegt zijn advocaat Onno de Jong.

In de zomer van 2017 komt Ros dan toch vrij. Dan heeft iedereen die maar wil de verklaringen van Ros al kunnen lezen. Misdaadjournalist Hendrik Jan Korterink heeft de kluisverklaringen in zijn bezit en maakt een boek: De Ros-tapes.

Het OM probeert publicatie te verhinderen en ook Christian Flokstra, advocaat van Dino Soerel en Ali Akgün, wil het boek uit de winkel. “Het politieonderzoek naar aanleiding van de verklaringen van Ros is nog gaande en de waarheidsvinding op zitting moet daarnaast nog plaatsvinden. Wij vrezen dat die ernstig kan worden belemmerd door integrale publicatie van de kluisverklaringen op dit moment.” Met vertraging van een half jaar ligt De Ros-tapes alsnog in de winkel.

Wat heeft de deal opgeleverd?

Vooral de veroordeling van Dino Soerel. Die wordt in eerste instantie vrijgesproken, maar in hoger beroep zijn de verklaringen van Ros precies wat het OM nodig heeft. Soerel krijgt levenslang. Diens advocaat, Nico Meijering, begrijpt er helemaal niets van. In het AD: “Deze Ros heeft zeven jaar lang alle dossiers kunnen lezen en kon zijn verklaringen makkelijk hierop aanpassen. Het is ongelooflijk dat het hof hierin is meegegaan.”

‘GEEN BELONING, MAAR COMPENSATIE’

Het gaat dus nog weleens mis met kroongetuigen, maar justitie ziet de inzet van het middel uiteindelijk als een groot succes. Dus is de kans groot dat er in de toekomst alleen maar meer gebruik van wordt gemaakt. OM-topman Gerrit van de Burg zei twee jaar geleden in Het Parool: “Je kunt infiltreren, wat lastig is, maar ik zie veel winst in exfiltratie: mensen uit het milieu halen.” Van de Burg vindt dat daar ook best een financiële vergoeding tegenover mag staan. “Maar ik wil het geen beloning noemen. Het gaat wat ons betreft om een compensatie.”

‘EEN ROUTE OM UIT HET MILIEU TE STAPPEN’

Het systeem van werken met kroongetuigen heeft ook voorstanders.

Jan Crijns bijvoorbeeld, hoogleraar straf- en strafprocesrecht aan de Universiteit Leiden. Hij deed in 2018 onderzoek naar het fenomeen kroongetuigen. Hij kent uiteraard de kritiek, verklaringen afleggen tegen je voormalige vrienden in ruil voor een luxe luilekkerleventje, maar dat beeld bestrijdt hij. “Dat is vooral de beeldvorming,” zei hij in het AD. “Kroongetuigen kunnen, nadat zij hun straf hebben uitgezeten, niet zomaar aan het werk en dus zal de overheid zo lang als nodig voorzien in hun levensonderhoud. Maar zo luxe zal het zeker niet zijn.”

Hoe betrouwbaar is een kroongetuige nou eigenlijk? “Het sluiten van een deal met iemand die al zo lang als verdachte meeloopt in het proces is kwetsbaar,” erkent Crijns. Hij zou daarom graag een model zien waarin een kroongetuige meer strafkorting krijgt als die in een vroeg stadium meewerkt. “Het is een route om uit het milieu te stappen en te beginnen met een nieuw leven, met een nieuwe identiteit. Kroongetuigen zien geen andere mogelijkheid meer. Maar je laat wel alles achter.”

‘KROONGETUIGE TAST INTEGRITEIT STRAFPROCES AAN’

Christian Flokstra

Een kroongetuige die een advocaat zoekt hoeft het kantoor van topadvocaat Gerard Spong niet te bellen.

“Ik vind het een intrinsiek onbetrouwbaar bewijsmiddel,” zei hij vorig jaar in Panorama. “Ik heb daar in de Hakkelaar-zaak zelf nog strijd tegen geleverd. Helaas heeft dat niet geholpen, maar dat neemt niet weg dat ik mijn bezwaren tegen de kroongetuige als instituut blijf behouden. Daarom zal ik nooit een kroongetuige bijstaan.”

De advocaten van Ficq &Partners denker er hetzelfde over. “Wij verlenen geen bijstand aan kroongetuigen en informanten,” staat al op de homepage. Nico Meijering, een van de partners van het kantoor, is vermoedelijk de felste tegenstander van het gebruik van kroongetuigen in het strafproces. Simpelweg omdat de Nederlandse rechtsstaat er niet op is ingericht om criminelen daarin een rol te laten spelen. Een pact sluiten met mensen die ‘kapitale delicten hebben gepleegd’, en ze vervolgens belonen: Meijering vindt het een slecht idee. “Dan ben je als overheid aan het afdalen in die onderwereld. Daar moet je van wegblijven,” zei hij in het Advocatenblad. Hij staat vaak aan de andere kant van het proces en verdedigt de partij die veroordeeld moet worden met behulp van een kroongetuige. Enkele maanden geleden werd er een nieuwe episode toegevoegd aan zijn moeizame verhouding tot het bewijsmiddel. Tony de G., kroongetuige in het proces tegen motorclub Caloh Wagoh, beschuldigde Meijering ervan hem onder druk te hebben willen zetten om vooral geen kroongetuige te worden. ‘Absurd’ en ‘totale onzin’, stelde advocaat Christian Floksta, kantoorgenoot van Meijering, die daarbij ook de kritiekloze opstelling van het OM jegens de kroongetuige hekelde. “We zien dit als een doelbewuste poging van het OM om Meijering in de schijnwerpers te zetten als criminele partij in een zeer gevoelige kwestie, met alle gevaarzetting van dien,” zei Flokstra. “Men spreekt vaak terecht over de verharding in het criminele milieu. Die gaat nu gepaard met ongekende verharding vanuit het OM richting een advocaat in een strafproces.”

In gesprek met Panorama wil Flokstra de bezwaren van Ficq en Partners betreffende de kroongetuigenregeling graag nog even toelichten.

“Wij zijn principieel tegen het gebruik van de kroongetuige in het strafproces. Om die reden willen wij dat middel niet legitimeren, dan wel faciliteren door het verlenen van rechtsbijstand.”

Wat is voor u het grootste bezwaar tegen het inzetten van een kroongetuige?

“Dat het de integriteit van het strafproces aantast. Er wordt een bewijsmiddel gecreëerd waar een beloning tegenover staat: in de regel een halvering van de gevangenisstraf. Die tegenprestatie corrumpeert het bewijs, zeker nu de kroongetuige zelf vaak ernstige strafbare feiten heeft gepleegd en belangen heeft gehad in het criminele circuit.

Er kan dus niet vanuit worden gegaan dat waarheidsvinding voor die kroongetuige op één staat, integendeel. Dat is ook niet gek, want de kroongetuige is tegelijkertijd ook verdachte en heeft dus allerlei kenbare en niet-kenbare belangen om de verklaringen af te leggen zoals hij ze aflegt. Dat geldt voor een reguliere verdachte natuurlijk ook, maar die krijgt dan ook geen tegenprestatie voor zijn verklaring.”

Ziet u wel voordelen in het gebruik van kroongetuigen, of helemaal niet?

“Die zie ik voor de opsporingsdiensten en het OM zeker. Althans, wat zij als voordeel zien: personen waarvan zij menen dat die ernstige strafbare feiten hebben gepleegd, achter slot en grendel zetten. De kroongetuige is in essentie een hulpmiddel voor justitie om bewijsvoering rond te krijgen. Maar voor het strafproces als geheel zie ik geen voordelen.”

Waarom gaat het zo vaak mis met kroongetuigen?

“Om verschillende redenen, maar in de basis beginnen alle problemen met het feit dat door het sluiten van een overeenkomst door de overheid met een crimineel die ernstige strafbare feiten heeft gepleegd, diezelfde overheid een pact sluit met de duivel met alle negatieve elementen die daar inherent aan zijn.

Van het niet op orde krijgen van beveiliging en bescherming, tot aan concrete dreiging vanuit het criminele milieu en daartussen nog de kroongetuige zelf, die de strafzaak waar het om draait gebruikt als podium om zijn conflicten met het OM uit te vechten of andere particuliere belangen te dienen. Dat laatste zag je zowel bij La Serpe als nu bij Nabil B.”

Zijn die problemen te voorkomen?

“Ja, door geen deals meer te sluiten met criminelen. Wil je dat als overheid toch doen, dan zul je moeten zorgen voor een strak en goed georganiseerd systeem waarin geen ruimte is voor liegen, draaien en manipuleren door de kroongetuige en waarin de beveiligingskant goed geregeld is, maar ook toetsbaar, zodat daarin geen ontoelaatbare toezeggingen worden gedaan. Maar van die situatie zijn we helaas nog lichtjaren verwijderd.”